اختلال هماهنگی رشدی (DCD)

اختلال هماهنگی رشدی یا Developmental Coordination Disorder یک اختلال عصبی– رشدی است که با مشکل در کنترل و هماهنگی حرکات جسمانی ارتباط دارد. افراد مبتلا به اختلال DCD، ناتوانی‌هایی در اجرای حرکات عادی دارند که می‌تواند بر توانایی‌های روزمره آنها تأثیر بگذارد. این اختلال معمولاً در دوره کودکی تشخیص داده می‌شود و می‌تواند تا بزرگسالی ادامه داشته باشد.

علائم و نشانه های اختلال DCD

• مشکل در حرکات دقیق: افراد مبتلا به DCD ممکن است دشواری در انجام حرکات دقیق مانند نوشتن، بستن دکمه‌ها، باز کردن درب‌ها، استفاده از قلم، و دست‌کشیدن داشته باشند.
• تجمیع و ناتوانی در کنترل حرکات: افراد ممکن است تمایل به تجمیع کردن حرکات داشته باشند یا ناتوانی در کنترل حرکات پیچیده مانند پریدن، دوچرخه‌سواری و شنا داشته باشند.
• ناتوانی در تنظیم توانایی‌های حرکتی: افراد با DCD ممکن است توانایی‌های حرکتی خود را به طور مستقل کنترل نکنند، به عبارت دیگر تاخیر در توانایی‌های رشدی حرکتی داشته باشند.
• ضعف در توانایی‌های راهبردی: ممکن است ناتوانی در ترتیب و برنامه‌ریزی مراحل یک حرکت پیچیده و کاربردی دیده شود.
• ناتوانی در بازی‌ها و ورزش‌ها: افراد مبتلا به DCD ممکن است در بازی‌ها، ورزش‌ها و فعالیت‌های گروهی دچار مشکل شوند و توانایی مشارکت موثر در این فعالیت‌ها را نداشته باشند.

علائم اختلال DCD در کودکان و نوزادان

علائم اختلال هماهنگی رشدی (DCD) در نوزادان و کودکان ممکن است متفاوت باشد و با توجه به مراحل رشد و تکامل جسمی و حرکتی، متغیر باشد. در ادامه، علائم DCD در نوزادان و کودکان را بررسی خواهیم کرد:

علائم DCD در نوزادان

• تاخیر در مهارت‌های حرکتی: نوزادان مبتلا به DCD ممکن است تاخیر در اکتساب مهارت‌های حرکتی ابتدایی و بنیادین مانند بلند شدن سر، بالا رفتن، گردش به سمت‌های مختلف و تغییر جهت داشته باشند.
• مشکل در کنترل عضلانی: نوزادان ممکن است دچار مشکلات در کنترل و انعطاف عضلات خود باشند. این مشکل می‌تواند توانایی‌های اجرایی حرکتی کودک را کاهش دهد.
• تاخیر در مهارت‌های شناختی-حرکتی: مهارت‌های شناختی-حرکتی مانند توانایی‌های ترتیبی و سازگاری در حرکت‌ در این افراد ممکن است تاخیر داشته و با مشکل مواجه باشد.

علائم DCD در کودکان

• مشکل در اجرای مهارت‌های حرکتی: کودکان با DCD ممکن است دچار مشکل در اجرای حرکات دقیق و پیچیده مانند برداشتن اشیاء، نوشتن، کشیدن و پرتاب کردن باشند.
• ناهماهنگی حرکتی: کودکان مبتلا به DCD ممکن است دچار ناهماهنگی در حرکات خود شوند، به عنوان مثال دست‌ها و پاها به صورت همزمان کار نکنند.
• مشکل در مهارت‌های اجرایی: کودکان با DCD ممکن است مشکلاتی در تنظیم و برنامه‌ریزی مهارت‌های حرکتی داشته باشند. تنظیم موقعیت بدن، توانایی‌های فضایی، و پردازش اطلاعات حرکتی ممکن است دچار نقص داشته باشد.
• تأثیر بر مهارت‌های زندگی روزمره: اختلال هماهنگی حرکتی ممکن است تأثیر مستقیم بر مهارت‌های زندگی روزمره کودک داشته باشد. تغییر لباس، کمک به خوردن و آشامیدن، استفاده از وسایل راهنما و دیگر فعالیت‌های روزمره ممکن است با چالش‌هایی همراه باشد.
• مشکلات اجتماعی و عاطفی: کودکان با DCD ممکن است در برخورد با همسالان، شرکت در بازی‌ها و فعالیت‌های گروهی و تعامل اجتماعی دچار مشکل شوند. این مشکلات ممکن است تأثیری بر عزت نفس و اعتماد به نفس کودک داشته باشد.

نحوه ارزیابی و تشخیص DCD

ارزیابی اختلال هماهنگی رشدی (DCD) به منظور تشخیص و ارائه برنامه‌های مدیریتی مناسب برای افراد مبتلا انجام می‌شود. این ارزیابی توسط تیمی از متخصصین، از جمله پزشکان، کار درمانان، متخصصین رشد حرکتی کودکان و متخصصین روان‌شناسی، انجام می‌شود. در ادامه، مراحل اصلی ارزیابی DCD را می‌توانید مشاهده کنید:

1. مصاحبه و تاریخچه پزشکی: ابتدا، متخصصین با انجام مصاحبه با فرد یا والدین (در صورت کودک بودن مراجع) به دقیق‌ترین تاریخچه پزشکی و رشدی فرد می‌پردازند. اطلاعاتی مانند زمان تشخیص اختلال، علائم و نشانه‌های مشاهده شده، و تاثیر آن بر زندگی روزمره گردآوری می‌شود.
2. ارزیابی وضعیت جسمانی فرد: این مرحله توسط متخصص جسم و حرکت انجام می‌شود که شامل بررسی کنترل عضلات، تعادل، انعطاف عضلانی، قدرت و توانایی اجرای مهارت‌های حرکتی است.
3. ارزیابی وضعیت رشد حرکتی (برای کودکان): برای اطمینان از توانایی‌های اجرای مهارت حرکتی کودکان، ارزیابی‌های رشد مانند ارزیابی توانایی‌های اجرای مهارت حرکتی کودکان (Movement Assessment Battery for Children) نیز ممکن است انجام شود.
4. ارزیابی عصبی و شناختی: ممکن است ارزیابی‌هایی برای سنجش توانایی‌های عصبی و شناختی نیز انجام شود که شامل مواردی مانند تمرکز، توجه، حافظه و توانایی‌های اجرایی فرد است.
5. ارزیابی اجتماعی و روان‌شناختی: توانایی‌های اجتماعی و روان‌شناختی نیز در افراد مبتلا به DCD مهم است. بررسی مهارت‌های اجتماعی، استراتژی‌های مقابله، و تأثیر اختلال بر خوداتکایی و اعتماد به نفس از جمله این ارزیابی‌هاست.
6. تشخیص و مدیریت فرد: با تجمیع اطلاعات از مراحل مختلف ارزیابی، تیم تخصصی به تشخیص نهایی می‌رسد که آیا فرد دارای اختلال هماهنگی رشدی (DCD) است یا خیر. در صورت تشخیص مثبت، برنامه‌های مدیریتی شامل ترکیبی از تمرینات حرکتی، مشاوره روان‌شناختی، و مهارت‌های مشخص و معیار حرکتی و اجتماعی ترتیب داده می‌شود.

آزمایش‌های غربالگری برای ارزیابی اختلال هماهنگی رشد

برای غربالگری و ارزیابی اختلال هماهنگی رشدی (DCD)، از آزمایش‌های مختلفی می‌توان استفاده کرد. این آزمایش‌ها به عنوان ابزارهایی برای شناسایی احتمال اختلال هماهنگی رشدی در افراد مورد استفاده قرار می‌گیرند. توجه داشته باشید که آزمایش‌های غربالگری نهایتاً به تشخیص نهایی نمی‌رسند، بلکه نشان‌دهنده احتمال وجود مشکل می‌باشند و برای تایید دقیق‌تر نیاز به ارزیابی تخصصی توسط تیم تخصصی دارند.

در زیر، چندین آزمایش‌ غربالگری برای اختلال هماهنگی رشدی (DCD) آورده شده‌است:

• ارزیابی توانایی‌های حرکتی کودکان (Movement Assessment Battery for Children – MABC): این آزمون، برای ارزیابی مهارت‌های حرکتی کودکان به کمک تمریناتی از جمله پرتاب، گرفتن، تعادل و پیچیدن انگشتان استفاده می‌شود. نتایج این آزمون می‌تواند به تشخیص و شناسایی مشکلات حرکتی کودک کمک کند. این آزمون توسط متخصصین رشد حرکتی گرفته می‌شود.
• آزمون طیف عملکردی رشدی-دیسکولیتی (Developmental Coordination Disorder Questionnaire – DCDDisc): این پرسش‌نامه برای سنجش علائم DCD در کودکان و نوجوانان به کمک سوالات مرتبط با توانایی‌های حرکتی و کنترل عضلاتی استفاده می‌شود.

• آزمون پرسشنامه والدین و معلمان DCDQ: این آزمون، شامل سوالاتی است که برای تشخیص مشکلات حرکتی در کودکان استفاده می‌شود و توسط والدین و معلمان تکمیل می‌شود.
• آزمون رشد حرکتی دالینکویست (Dysgraphia – DALIKO): این آزمون برای ارزیابی رشد حرکتی و مهارت‌های دست‌ورزی و توانایی‌های نوشتاری کودکان استفاده می‌شود.
• آزمون هماهنگی اسپریت هیلین (Spiral Drawing Test): این آزمون از نقاشی‌های میخی در حالت‌های مختلف برای ارزیابی توانایی‌های اجرای حرکتی کودکان استفاده می‌شود.
• آزمون تجسم حرکتی: این آزمون‌ها شامل تسلیم تصاویر حرکتی به کودک بدون اجرای آنها توسط او است. با این آزمون، توانایی کودک در تجسم و تفسیر حرکات به کمک تصاویر، ارزیابی می‌شود.

آیا اختلال DCD قابل درمان است؟

تا حدود نسبتا زیادی اختلال هماهنگی رشدی (DCD) قابل درمان است. اگر یک فرد یا کودک از این اختلال رنج می‌برد، می‌توان با استفاده از ترکیبی از مداخلات مختلف، بهبود و مدیریت این وضعیت را دنبال کرد. درمان DCD معمولاً توسط یک تیم متخصص، متشکل از متخصصین بهداشت روانی، کاردرمانگرها، متخصصین رشد کودکان و مشاوران انجام می‌شود.

برخی از راهکارها و مداخلاتی که ممکن است در درمان DCD مورد استفاده قرار گیرند، عبارتند از:

1. کاردرمانی: تمرینات حرکتی و جسمانی مختلف برای بهبود توانایی‌های حرکتی و عضلانی کودک ارائه می‌شود. این تمرینات می‌توانند به تقویت عضلات، بهبود تعادل و کنترل حرکتی کمک کنند.
2. تمرینات شناختی – حرکتی: این تمرینات به کمک بهبود توانایی‌های شناختی-حرکتی مانند تمرکز، تنظیم توجه و مهارت‌های اجرایی می‌پردازند.
3. مشاوره روان‌شناختی: مشاوره با متخصصان روان‌شناسی به کودک و خانواده‌ها کمک می‌کند تا با مشکلات اجتماعی و عاطفی کنار بیایند و استراتژی‌های مقابله مناسب را بیاموزند.
4. مداخلات یکپارچگی حسی: این مداخله به کمک تقویت تجربیات حسی و حرکتی کودک می‌پردازد تا بهبود توانایی‌های آن در پردازش اطلاعات حسی و محرک‌ها دست یابد.
5. مداخلات آموزشی: استفاده از برنامه‌های آموزشی خاص برای بهبود مهارت‌های حرکتی و کنترلی کودک.

اختلالات همراه DCD

اختلال هماهنگی رشدی (DCD) ممکن است با اختلالات دیگر همراه باشد، که معمولاً به عنوان اختلالات همبود یا همزمان شناخته می‌شوند. این اختلالات همراه ممکن است تأثیری بر عملکرد روزمره و کیفیت زندگی فرد داشته باشند. برخی از اختلالات همراه با DCD عبارتند از:

1. اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD): ADHD یک اختلال شناختی-رفتاری است که با نقص توجه، بیش‌فعالی و افزایش تحرک بی‌هدف شناخته می‌شود. افراد با DCD ممکن است همچنین علائمی از ADHD نیز داشته باشند که توجه و مهارت‌های اجرایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
2. اختلالات طیف اوتیسم (ASD): برخی از افراد با اختلال طیف اتیسم دارای مشکلات مشابهی در حرکات‌ و کنترل مهارت‌های حرکتی هستند. این مشکلات می‌توانند با DCD همراه باشند و تشدید علائم رشدی را ایجاد کنند.
3. اختلال اضطراب و اختلال اضطراب افتراقی: افراد با DCD ممکن است به علت مشکلات حرکتی و اجرایی خود احساسات اضطراب و نگرانی داشته باشند. اختلال افتراقی همچنین ممکن است تأثیری بر عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی آنها داشته باشد.
4. سندرم توره (Tourette’s Syndrome): این اختلال با تکرار حرکات ناخواسته و صداهای تیک‌گونه همراه است که ممکن است با DCD همراه باشد.
5. اختلالات یکپارچگی حسی: به طور همزمان با DCD، مشکلات در پردازش اطلاعات حسی نیز ممکن است وجود داشته باشد، که تأثیری بر حساسیت به تحریکات محیطی و کنترل حرکات داشته باشد.