گفتار درمانی چیست؟ | گفتار درمانی جهش

گفتار درمانی چیست؟

نویسنده:  کتایون صلصال – آسیب شناس زبان و گفتار

اختلال گفتار چیست؟

اختلال گفتار به این معناست که کودک در تلفط آواها، حروف و کلمات دچار مشکل می‌شود، حروف را اشتباه یا جابجا تلفظ می‌کند و نمی‌تواند از عضلات صورت و فک خود به درستی برای ادای کلمات استفاده کند. معمولا کودکان دچار اختلال گفتار در تلفظ حروفی مثل س، ش، ز، ر، ل و … مشکل دارند و گاهی نیز روی تلفظ یک حرف گیر می‌کنند یا دو حرف یک کلمه را جابجا می‌کنند. لکنت زبان یکی از رایج ترین انواع اختلال گفتار است.

اختلال زبان چیست؟ 

اختلال زبان نوعی از اختلال است که باعث می‌شود کودک نتواند به درستی از طریق کلمات و جملات منظور خود را بیان کند، او در ساختن یک جمله یا عبارت کامل، و استفاده از قواعد درست مشکل دارد. این کودکان ممکن است حتی در اجرای لحن مناسب برای جمله، یا استفاده از زبان بدن نیز مشکل داشته باشند. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در درک صحبت‌های دیگران نیز با چالش روبرو باشند. در بسیاری از موارد، اگر مداخله به موقع و زودهنگام انجام نگیرد در سنین مدرسه به اختلالات یادگیری منجر می‌گردد .

کاربردهای اصلی گفتار درمانی 

• درمان اختلالات گفتاری در کودکان

یکی از کاربردهای اصلی گفتار درمانی در درمان اختلالات گفتاری و زبانی کودکان است. گفتار درمانی به افرادی کمک می‌کند که مشکلاتی مانند لکنت زبانی، اختلالات در تلفظ کلمات، و کمبود در درک زبان را تجربه می‌کنند.

• گفتار درمانی در کودکان دارای اتیسم

کودکانی که اتیسم هستند، ممکن است مشکلات جدی در ارتباطات زبانی داشته باشند. گفتار درمانی به این کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی خود را بهبود بخشند و بتوانند با دیگران بهتر ارتباط برقرار کنند.

• کمک به بزرگسالان با اختلالات گفتاری

گفتار درمانی تنها برای کودکان مفید نیست. بزرگسالانی که با مشکلات گفتاری و بلعیدن مواجه هستند نیز می‌توانند از این تخصص بهره‌برداری کنند. این تخصص به آنها کمک می‌کند تا مشکلات خود را در زمینه گفتار و بلعیدن مدیریت کنند.

• کمک به افراد با اختلالات یادگیری

افرادی که مشکلاتی در زمینه یادگیری دارند مانند کسانی که مشکل در خواندن، نوشتن و ریاضی دارند و قادر به درک و فهمیدن مطالب نوشته شده نیستند و در سیستم آموزش و پرورش معمول قادر به یادگیری نیستند، گفتار درمانی با روش‌های خاص به این افراد کمک می‌کند تا بتوانند این مهارت‌ها را یادبگیرند و همچنین به این افراد کمک می‌کند تا مهارت‌های گفتاری و زبانی خود را بهبود بخشند و در فرآیند یادگیری موفق‌تر باشند.

• کمک به افراد با اختلالات صوتی

افرادی که مشکلاتی در تولید صوت و تلفظ دارند مانند گرفتگی صدا و یا صدایی که با سن و جنسیت فرد مطابقت ندارد و یا افرادی که در اثر بیماری، به تارهای صوتی و یا حنجره آنها آسیب رسیده است، این تخصص کمک می‌کند تا مهارت‌های صوتی خود را بهبود بخشند و صدایی مناسب داشته باشند.

تمرینات گفتار درمانی

تمرینات گفتار درمانی یک بخش مهم از درمان در این تخصص هستند. این تمرینات به شکل‌گیری مهارت‌های گفتاری و زبانی کمک می‌کنند. تمرینات مختلفی برای افراد مختلف و برای مشکلات مختلف وجود دارند. این تمرینات باید توسط یک متخصص گفتار درمانی تعیین و نظارت شوند تا به بهترین نتیجه دست یابیم.

• تمرین با تکنولوژی: از برنامه‌ها و نرم‌افزارهای مخصوص برای تمرین تلفظ استفاده کنید.
• تمرین با آهنگ: با گوش دادن به موسیقی و شعرهای آهنگین دارای ریتم  و تلاش برای تلفظ کلمات و همزمان گوش کردن به تلفظ درست کلمه به تناسب با موسیقی، می‌توانید تلفظ خود را بهبود ببخشید.
• تمرین با مکالمه: با دوستان یا خانواده به صورت منظم مکالمه کنید و تلاش کنید کلمات را به درستی تلفظ کنید.
• تمرین با ضبط صدا: صدای خود را ضبط کنید و سپس آن را با تلفظ صحیح مقایسه کنید و سعی کنید صداها را هربار بهتر از دفعه قبل تولید کنید تا به صدای درست برسید. از این تمرین برای کودکان هم می‌توانید استفاده کنید تا او بتواند صدای غلط و درست را تشخیص دهد و سعی کند به تولید صدای درست برسد.

چند تکنیک پرکاربرد در گفتار درمانی

• تکنیک‌های تنفسی

تکنیک‌های تنفسی یک جزء اساسی و حیاتی در فرآیند گفتار درمانی (تکنیک‌های گفتار درمانی) می‌باشند. این تکنیک‌ها به افراد کمک می‌کنند تا با بهبود نحوه تنفس و کنترل آن، مشکلات گفتاری خود را بهبود دهند. در ادامه به تعدادی از تکنیک‌های تنفسی که در گفتار درمانی استفاده می‌شوند پرداخته خواهد شد:

• •  تکنیک تنفس عمیق

تنفس عمیق یکی از اولین تکنیک‌های تنفسی است که به فرد آموزش داده می‌شود. در این تکنیک، فرد باید نفس عمیقی بکشد و آن را به طور آرام و تدریجی باز کند. این کار باعث کاهش استرس و فشارهای روانی می‌شود و به بهبود تنظیم نفس و کنترل صدا کمک می‌کند.

• •  تمرین‌های تنفسی با ریتم

تمرین‌های تنفسی با ریتم نیز در گفتار درمانی استفاده می‌شوند. در این تکنیک، فرد باید نفس‌های خود را با یک ریتم خاص و منظم بکشد و باز کند. این کار به بهبود تسلط بر تنفس و تنظیم جریان صدا کمک می‌کند.

• •  تنفس تکمیلی

تنفس تکمیلی به این معناست که فرد علاوه بر تنفس طبیعی خود، نفسی عمیقتر و تکمیلی نیز می‌کشد. این نوع تنفس به بهبود حجم صدا و تنوع در تولید صدا کمک می‌کند.

• • تنفس آرام

تنفس آرام یکی دیگر از تکنیک‌های تنفسی مهم در گفتار درمانی است. در این تکنیک، فرد باید نفس عمیقی بکشد و سپس آن را به آرامی و به طور کند باز کند. این تنفس به بهبود کنترل تنفس و انعطاف در تولید صدا کمک می‌کند.

• • تکنیک تنفس از شکم

در این تکنیک، فرد باید تمرین کند تا از منطقه شکم خود نفس بکشد. این نوع تنفس به بهبود قدرت صدایی و کنترل صدا کمک می‌کند.

• تکنیک‌های تقویت تلفظ

تقویت تلفظ یکی از بخش‌های مهم در فرآیند گفتار درمانی است. این تکنیک‌ها به افراد کمک می‌کنند تا صداها و کلمات را به صورت صحیح و واضح تلفظ کنند. در ادامه به برخی از تکنیک‌های تقویت تلفظ در گفتاردرمانی پرداخته خواهد شد:

• • تمرین تلفظ با تکرار

در این تکنیک، فرد تلاش می‌کند تا کلمات و صداها را با تکرار مکرر و واضح تلفظ کند. این تمرین باعث افزایش دقت در تلفظ و بهبود تلفظ صحیح می‌شود.

• • تمرین با استفاده از آینه

استفاده از آینه یکی از روش‌های مؤثر برای تقویت تلفظ است. در این تمرین، فرد صداها و کلمات را در آینه تماشا می‌کند و تلاش می‌کند تا تلفظ صحیح را تمرین کند.

•  تمرین با استفاده از نرم‌افزارهای آموزشی

در دنیای امروز، نرم‌افزارهای آموزشی برای تقویت تلفظ نیز موجود است. این نرم‌افزارها به افراد کمک می‌کنند تا بهبود تلفظ صداها و کلمات را با روش‌های تعاملی و جذاب تجربه کنند.

• • تمرین با روش‌های تمثیلی

تمرین با روش‌های تمثیلی به افراد کمک می‌کند تا تلفظ را بهبود دهند. به عنوان مثال، افراد می‌توانند با استفاده از تصویرها یا نمایشگرها نحوه صحیح تلفظ را تجربه کنند.

• • تمرین با فعالیت‌های گفتاری

فعالیت‌های گفتاری مانند خواندن بلند، داستان گویی و مکالمه با دیگران می‌تواند به بهبود تلفظ کمک کند. این فعالیت‌ها باعث تمرین عملی تلفظ می‌شوند و تلفظ صحیح را تقویت می‌کنند.

• • تمرین با تنوع صداها

این تمرین به فرد کمک می‌کند تا در تولید صداها و نحوه اجرای گفتار خود تنوع داشته باشد. به طور مثال فرد می‌تواند با تولید صداهای مختلف (مانند صداهای حیوانات و موزیکال) به تنوع و تلفظ درست صداها دست یابد.

• تکنیک‌های تسهیل روانی گفتار

روانی کلام یکی از جنبه‌های مهم گفتار است که به بهبود آن می‌پردازیم. تکنیک‌های تسهیل روانی کلام در گفتاردرمانی به افراد کمک می‌کنند تا جریان صحیح و نقطه‌ای در تولید گفتار خود داشته باشند. در ادامه به تعدادی از این تکنیک‌ها با مثال‌هایی پرداخته خواهد شد:

• •  تمرین‌های تکرار کلمات

تکرار کلمات به صورت منظم و متوالی به افراد کمک می‌کند تا گفتاری راحت‌تر و روان‌تر  داشته باشند. مثال زیر نشان‌دهنده این تکنیک است:

به طور مثال اگر فردی ترس از کلمه داشته باشد مثلا از کلماتی که با یک حرف مشخص مانند “آ” یا “ع” شروع می‌شود مشکل دارد و این کلمات را بصورت تکرار حرف اول و یا باگیر و فشار می‌گوید. با تکرار و تمرین آرام آرام این حساسیت کم می‌شود و این کلمات بصورت روان بیان می‌گردند.

• •  تمرین با جملات کوتاه

تمرین با جملات کوتاه به فرد کمک می‌کند تا به تولید جریان صحیح تر و روان‌تری در گفتار بپردازد. مثال زیر نشان‌دهنده این تکنیک است:

مثال: فرد می‌تواند جملاتی که برای او بار احساسی دارند و منجر به ناروان گفتن آن جملات می‌شود با بیان و تکرار مرتب و منظم این جملات کم کم با آنها راحتی بیشتری احساس کند و گفتار او از روانی بیشتری برخوردار گردد.

• •  تمرین با مکالمات واقعی

تمرین با مکالمات واقعی به فرد کمک می‌کند تا مهارت‌های روانی گفتار خود را در مکالمات واقعی تقویت کند. مثال زیر نشان‌دهنده این تکنیک است:

مثال: شرکت در مکالمات واقعی با دیگران و تلاش برای استفاده از مفردات و جملات متنوع در مکالمات روزمره می‌تواند به تسهیل روانی گفتار کمک کند.

• تکنیک‌های نظریه تئاتر

نظریه تئاتر یکی از روش‌های مؤثر در گفتاردرمانی است که با استفاده از عناصر تئاتری، به بهبود مهارت‌های گفتاری افراد کمک می‌کند. این تکنیک‌ها از جذابیت و جلب توجه درمانی برخوردار بوده و به افراد کمک می‌کنند تا به تسلط بر گفتار خود دست یابند. در ادامه به تعدادی از تکنیک‌های نظریه تئاتر در گفتاردرمانی با مثال‌هایی پرداخته خواهد شد:

• • نمایشنامه نویسی خود

یکی از تکنیک‌های نظریه تئاتر در گفتاردرمانی، نمایشنامه نویسی خود است. افراد می‌توانند نمایشنامه‌هایی بنویسند که دارای جملات و موقعیت‌های مختلف گفتاری باشند و با اجرای این نمایشنامه‌ها تلفظ و ارتقاء مهارت‌های گفتاری خود را تمرین کنند.

مثال: فردی که مشکل در تلفظ کلمات دارد می‌تواند یک نمایشنامه بنویسد که شامل موقعیت‌های مختلف گفتاری باشد. سپس این نمایشنامه را با دقت اجرا کند و تلفظ صحیح کلمات را تمرین کند.

• •  نقش‌آفرینی

در تکنیک نقش‌آفرینی، افراد نقش‌های مختلفی را بازی می‌کنند و در هر نقش تلفظ و گفتار خود را بهبود می‌بخشند. این تکنیک به افراد کمک می‌کند تا مهارت‌های گفتاری خود را با اعتماد به نفس بیشتری تمرین کنند.

مثال: فردی که دارای ترس از گفتار عمومی است می‌تواند نقش یک سخنران موفق را بازی کند و به تمرین تلفظ و اجرای صحیح متن پرداخته و اعتماد به نفس خود را افزایش دهد.

• • نقش‌های صدا

در این تکنیک، افراد با توجه به نقشهای صدا، نقاط مختلف دهان و گلو را برای تلفظ بهتر کلمات و صداها تمرین می‌کنند. این تکنیک به بهبود کنترل جریان صدا و تلفظ صحیح کمک می‌کند.

مثال: فرد می‌تواند با استفاده از نقشه‌های صدا، تلفظ صحیح کلمات را تمرین کرده و موقعیت دقیق دهان و گلو برای هر صدا را یاد بگیرد.

• • مونولوگ

در تکنیک مونولوگ، افراد می‌توانند متن‌های طولانی‌تر را بخوانند یا ارائه دهند و با تمرین مکرر تلفظ صحیح و گفتار روان را برای خود ایجاد کند.

مثال: فرد می‌تواند یک مونولوگ درباره یک موضوع مورد علاقه بنویسد و آن را با دقت و انگیزه بخواند تا به بهبود مهارت‌های گفتاری‌اش برسد.

• تکنیک‌های بازی درمانی

بازی درمانی یک روش مؤثر در گفتار درمانی است که با استفاده از بازی‌ها و فعالیت‌های سرگرم‌کننده، به بهبود مهارت‌های گفتاری افراد کمک می‌کند. این تکنیک‌ها به صورت جذاب و مشوق‌کننده به افراد کمک می‌کنند تا به تسلط بر گفتار خود دست یابند. در ادامه به تعدادی از تکنیک‌های بازی درمانی در گفتاردرمانی با مثال‌هایی پرداخته خواهد شد:

• • بازی‌های کلامی

بازی‌های کلامی مانند “کلمات متقاطع” یا “داستان‌سرایی تعاونی” به افراد کمک می‌کنند تا مهارت تلفظ کلمات را بهبود دهند و به تولید گفتار صحیح‌تری برسند.

مثال: در بازی “کلمات متقاطع”، هر شخص باید کلماتی را که با یک حرف مشترک شروع و پایان دارند پیدا کند و بگوید. این بازی به تمرین تلفظ کلمات کمک می‌کند.

• • بازی‌های نقش‌آفرینی

در بازی‌های نقش‌آفرینی، افراد نقش‌های مختلفی را بازی می‌کنند و در هر نقش تلفظ و گفتار خود را تمرین می‌کنند. این تکنیک به افراد کمک می‌کند تا به تمرین مهارت‌های گفتاری خود با اعتماد به نفس بیشتری بپردازند.

مثال: در بازی نقش‌آفرینی، فرد می‌تواند نقش یک راوی یا کاراکتر داستانی را بازی کند و با تلفظ صحیح کلمات و اجرای مناسب نقش، مهارت‌های گفتاری خود را بهبود دهد.

• • بازی‌های تلفظ

بازی‌های تلفظ مثل “گمشدن در کلمات” یا “جستجوی صداها” به افراد کمک می‌کنند تا به تلفظ صحیح کلمات و صداها عادت کنند.

مثال: در بازی “گمشدن در کلمات”، فرد باید کلماتی که با تلفظ نادرست انتخاب شده‌اند را پیدا کند و به تلفظ صحیح آن‌ها عادت کند.

• • بازی‌های داستان‌سازی

در بازی‌های داستان‌سازی، افراد داستان‌های خود را بسازند و با اجرای آن‌ها، مهارت‌های گفتاری خود را بهبود بخشند.

مثال: فرد می‌تواند یک داستان خود را بنویسد و آن را با احساس و تلفظ صحیح اجرا کند. این بازی به تمرین داستان‌گویی و ارتقاء مهارت‌های گفتاری کمک می‌کند.

• • بازی‌های موسیقیایی

بازی‌های موسیقیایی مثل “خواندن ترانه”  یا “تلفظ با ریتم موسیقی” به افراد کمک می‌کنند تا با تلفظ صحیح کلمات با استفاده از موسیقی مهارت‌های گفتاری‌شان را بهبود دهند.

مثال: در بازی “تلفظ با ریتم موسیقی”، فرد می‌تواند کلمات را با تطابق به ریتم موسیقی تلفظ کند و این تمرین به تسهیل تلفظ و جریان صدای بهتری کمک می‌کند.

• تکنیک‌های تعاملی با کامپیوتر

استفاده از کامپیوتر و فناوری‌های نوین در گفتاردرمانی، به افراد کمک می‌کند تا بهبود مهارت‌های گفتاری خود را تمرین کنند. تکنیک‌های تعاملی با کامپیوتر به صورت جذاب و مشوق‌کننده به افراد کمک می‌کنند تا به تسلط بر گفتار خود دست یابند. در ادامه به تعدادی از این تکنیک‌ها با مثال‌هایی پرداخته خواهد شد:

• • نرم‌افزارهای تلفظ

نرم‌افزارهای تلفظ مثل “سخنران گوگل” به افراد کمک می‌کنند تا تلفظ صحیح کلمات را تمرین کنند. این نرم‌افزارها کلمات را به دقت شناسایی کرده و اصلاحات لازم را اعمال می‌کنند.

مثال: فرد می‌تواند با استفاده از نرم‌افزار “سخنران گوگل” کلمات را تلفظ کرده و به بازخورد صوتی آن گوش دهد تا تلفظ صحیح را یاد بگیرد.

• • بازی‌های تعاملی آنلاین

بازی‌های تعاملی آنلاین که به وسیله کامپیوتر ارائه می‌شوند، به افراد کمک می‌کنند تا به تمرین تلفظ و اجرای صحیح کلمات و جملات بپردازند. این بازی‌ها معمولاً با تمرکز بر روی تلفظ و مهارت‌های گفتاری طراحی شده‌اند.

مثال: بازی‌های آنلاین مثل “تلفظ تصویری” به فرد امکان می‌دهند تا با تماشای تصاویر و تلفظ کلمات مرتبط، تلفظ صحیح را تمرین کند.

• • نرم‌افزارهای تمرین گفتار

نرم‌افزارهای تمرین گفتار به افراد کمک می‌کنند تا با تمرین‌های خاص گفتاری، مهارت‌های خود را بهبود دهند. این نرم‌افزارها معمولاً دارای تمرینات متنوعی برای تلفظ، تنفس، و جریان گفتاری هستند.

مثال: فرد می‌تواند با استفاده از نرم‌افزار، تمرین‌های تلفظ خاصی را انجام دهد و به تسهیل تلفظ صحیح دست یابد.

• بازی‌های تعاملی چندنفره

بازی‌های تعاملی چندنفره که از طریق اینترنت با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند، به افراد کمک می‌کنند تا در محیط‌های واقعی تر گفتار خود را تمرین کنند و با دیگران تعامل داشته باشند.

گفتار درمانی کودکان چیست؟

گفتار درمانی، روشی است که به بهبود گفتار کودک منجر می‌شود. این روش به کودک کمک می کند تا مشکلات زبانی و گفتاری خود مانند اختلالات واجی و صدا، بیان ضعیف، لکنت زبان و… را برطرف کند. همچنین به کودک یاد می‌دهد که حجم صدای تولید شده را کنترل کند و کلمات و صداها را به صورت کاملا درست ادا کند. در گفتار درمانی به کودکان یاد داده می‌شود که کلمات موردنظر خود را در قالب جمله بیان کنند. رشته‌ی گفتار درمانی تنها محدود به اصلاح مشکلات تلفظی (همچون عدم توانایی تلفظ صحیح حرف سین) نیست. متخصصان درمانگر، وظیفه درمان کودکانی را به عهده دارند که در درک و بیان زبان مادری نیز دچار مشکل هستند.

سلامت اندام‌های گفتاری نیز بسیار مهم است. وجود انواع فلجی همچون کودکان فلج مغزی و یا شکاف کام و لب و یا اشکال در سیستم تنفسی و یا حنجره، رشد طبیعی گفتار و زبان را مختل می‌کنند و کودک نیاز به کمک‌های ویژه پیدا می‌کند.