راهنمای جامع اختلالات یادگیری از تشخیص تا درمان

هر اختلالی که در آن موفقیت تحصیلی فرد، با توجه به سن، آموزش، هوش و يا براساس آزمون‌های معیار خواندن، نوشتن و محاسبه، از آنچه انتظار می‌رود بسیار کمتر باشد، اختلال یادگیری توصیف می‌شود.

اصطلاح اختلال یادگیری، از نیاز به تشخیص و خدمت به دانش‌آموزانی برخاسته‌است که به‌طور مداوم در کارهای درسی خود با شکست مواجه می‌شوند و در عین حال در چهارچوب سنی کودکان استثنایی نمی‌گنجند.

ظاهری طبیعی دارند، رشد جسمی و قد و وزن‌شان حاکی از بهنجار بودن آنان است. هوش آن‌ها کمابیش عادی است، به خوبی صحبت می‌کنند، مانند سایر کودکان بازی مي‌كنند و مثل همسالان خود با سایرین ارتباط بر قرار می‌کنند. در خانه نیز یاری‌های لازم را دارند و کارهایی را که والدین به آنان واگذار می‌کنند به خوبی انجام می‌دهند. لیکن توانایی لازم برای به جریان اندازی اطلاعات برای بیان کردن و به ویژه، نوشتن را ندارند.

پس با توجه به مشخصات کلی این دانش‌آموزان، می‌توان آن‌ها را در گروه جدیدی به نام دانش آموزان با اختلال یادگیری قرار داد و گفت این دانش آموزان در یک یا چند فرایند روانی که به درک کردن با استفاده از زبان شفاهی یا کتبی مربوط می‌شود، اختلال دارند که این اختلال می‌تواند به شکل عدم توانایی کامل در گوش کردن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، هجی کردن یا انجام محاسبات ریاضی ظاهر شود.

این اصطلاح، شرایطی چون معلولیت‌های ادراکی، آسیب دیدگی‌های مغزی، نقص جزئی در کار مغز و خوانش‌پریشی را در بر می‌گیرد. این تعریف، آن دسته از دانش آموزان را که به دلیل معلولیت‌های دیداری، شنیداری یا حرکتی، همچنین عقب‌ماندگی ذهنی یا محرومیت‌های محیطی، فرهنگی یا اقتصادی به مشکلات یادگیری دچار شده‌اند، شامل نمی‌شود. ناتوانی‌های یادگیری با اصطلاح‌هایی چون خواندن جبرانی یا دیرآموزي مترادف نيست.

 علائم اختلالات یادگیری در کودکان

1. مشكل حركتي ( ظريف و درشت)
2. مشكل در حافظه (خصوصا حافظه كوتاه مدت)
3. مشكل در ادراك ديداري و شنيداري
4. نقص در توجه و تمركز
5. اختلالات بياني (دريافت،پردازش و بيان اطلاعات كلامي)
6. ضعف در ارتباطات اجتماعي (مثلا دوست پيدا نمي‌كند يا به سختي با بقيه دوست مي‌شود)
7. مشكل در تنظيم خلق و خو و هيجان

علل ایجاد اختلالات یادگیری

ایجاد اختلال یادگیری ممکن است به علت ترکیبی از عوامل ژنتیکی و زیست محیطی باشد. در ذیل به تعدادی از عوامل مهم اشاره شده است:

1. عوامل ژنتیکی: مطالعات نشان داده است که ارثی بودن اختلال یادگیری می‌تواند نقشی در ایجاد آن داشته باشد. برخی از ژن‌ها و مارکرهای ژنتیکی مرتبط با عملکرد مغزی، توجه، حافظه و یادگیری ممکن است با اختلالات یادگیری در ارتباط باشند.
2. عوامل زیست محیطی: مواد مخدر، سموم محیطی، عوامل خطرزای مادرانه مانند مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری، سوءتغذیه، فشارهای روانی، عوامل جسمی مانند مشکلات دید و شنوایی، آسیب مغزی و سایر عوامل مشابه می‌توانند در ایجاد اختلال یادگیری نقش داشته باشند.
3. نقص عملکرد مغزی: تحقیقات نشان داده است که برخی از اختلالات عملکردی مغزی مانند نارسایی توجه و کنترل حرکت، ضعف حافظه کاری، نقص در پردازش اطلاعات سمعی و بصری می‌توانند به اختلالات یادگیری مرتبط باشند.
4. محیط آموزشی ناسازگار: محیط‌های آموزشی که ناکارآمد، خسته‌کننده، ناپایدار یا غیرقابل تنظیم هستند، می‌توانند عوامل موثر در ایجاد اختلال یادگیری باشند. عدم تناسب بین روش‌های آموزشی و نیازهای فرد، بار آموزشی نامناسب و نداشتن حمایت مناسب از سوی معلمان و خانواده نیز می‌تواند مشکلات یادگیری را تشدید کند.
5. اختلالات روانی و رفتاری: برخی از اختلالات روانی و رفتاری مانند اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی و اختلال اضطراب ممکن است با اختلالات یادگیری همراه باشند و بر یادگیری و عملکرد آکادمیک تأثیر منفی داشته باشند.

شایع‌ترین اختلالات یادگیری در کودکان 

• اختلال خواندن

اختلال خواندن یا دیسلکسیا، شایع‌ترین نوع اختلال یادگیری است که کودک در صحیح خوانی، شناسایی حروف، سرعت و دقت خواندن و درک مطلب مشکل داشته و خطاهای پایدار در خواندن دارد. کسانی‌ که اختلال خواندن دارند، گاهی اعتراف می‌کنند که کلمات را درهم می‌بینند و حروف را به صورت ثابت در صفحه نمی‌بینند‎.‎

علائم اختلال خواندن می‌تواند به شکل‌ها و درجات مختلفی ظاهر شود. در زیر، برخی از علائم رایج این اختلال را بررسی خواهیم کرد:

1. مشکل در تشخیص و تمییز بین حروف و صداها: فرد مبتلا به اختلال خواندن ممکن است دشواری در تشخیص و تمییز بین حروف و صداهای مختلف داشته باشد. ممکن است برای او سخت باشد تا حروف را به درستی تلفظ کند یا به ترتیب صحیح آنها را بخواند.
2. مشکل در فهم و تفسیر کلمات: فرد مبتلا به اختلال خواندن ممکن است دشواری در فهم معنی کلمات داشته باشد. او ممکن است با کلماتی که تا به حال با آنها آشنا نبوده است مواجه شده و نتواند مفهوم آنها را درک کند.
3. ضعف در خواندن کلمات: فرد مبتلا به اختلال خواندن ممکن است دشواری در خواندن کلمات داشته باشد. ممکن است او به روشنی حروف را ببیند، اما نتواند آنها را به صورت صحیح ترکیب کند و کلمه را به درستی بخواند.
4. کاهش سرعت خواندن: فرد مبتلا به اختلال خواندن ممکن است با سرعت کمتری خواندن روبرو شود. این موضوع ممکن است باعث تاخیر در پیشرفت آکادمیک و دشواری در مطابقت با سایر همکلاسی‌ها شود.
5. دشواری در خواندن متون پیچیده: فرد مبتلا به اختلال خواندن ممکن است با متون پیچیده، مانند مطالب علمی یا متون فنی، دشواری داشته باشد. این مشکل ممکن است باعث کاهش عملکرد تحصیلی و مشکلات در دسترسی به اطلاعات تخصصی شود.

• اختلال نوشتن

اختلال نوشتن، یا دیسگرافیا، یکی از اختلالات یادگیری است که موجب مشکلاتی در نوشتن می‌شود. کودکانی که اختلال نوشتن دارند در هجی کردن صحیح کلمات، دیکته آن و در  دستور زبان ضعف دارند. کسانی‌ که اختلال نوشتن دارند ممکن است دست خط بد، درشت نویسی، عدم رعایت خط زمینه، اشکال در فاصله گذاری و معکوس نویسی داشته باشند و در یک قطعه نوشتاری، یک کلمه مشابه را به طور متفاوت بنویسند.

علائم اختلال نوشتن می‌تواند به شکل‌ها و درجات مختلفی ظاهر شود. در زیر، برخی از علائم رایج این اختلال را بررسی خواهیم کرد:

1. اشتباهات گرامری و املایی: فرد مبتلا به اختلال نوشتن ممکن است به طور مکرر با اشتباهات گرامری و املایی روبرو شود. این اشتباهات ممکن است شامل جابجایی حروف، اضافه و کاستن کلمات، استفاده نادرست از نشانه‌های نگارشی و غیره باشد.
2. ضعف در ساختاربندی و تنظیم جملات: فرد مبتلا به اختلال نوشتن ممکن است دشواری در ساختاربندی و تنظیم جملات داشته باشد. ممکن است جملاتش پراکنده و بی‌ارتباط به نظر برسند و جریان منطقی در نوشتارش به خطر بیفتد.
3. مشکل در برگزیدن و استفاده از واژگان مناسب: افراد مبتلا به اختلال نوشتن ممکن است دشواری در انتخاب و استفاده از واژگان مناسب برای بیان افکار و ایده‌هایشان داشته باشند. این مشکل ممکن است باعث ضعف در بیان افکار شود.
4. کاهش سرعت نوشتن: فرد مبتلا به اختلال نوشتن معمولاً با سرعت کمتری مینویسد. این موضوع می‌تواند باعث تاخیر در تکمیل مهارت نوشتاری و افزایش فشار ذهنی و روانی شود.
5. نارساخوانی: فرد مبتلا به اختلال نوشتن ممکن است نوشته‌های خود را به خوبی نتواند بخواند. این موضوع باعث می‌شود که در فهم و ارزیابی نوشته‌های خود دچار مشکل شود.

• اختلال ریاضی

اختلال ریاضی یا دیسکلکولیا یکی از اختلالات یادگیری است که موجب مشکلات در مهارت‌های ریاضی و عدد شناسی می‌شود. کودکانی که اختلال محاسبه کردن دارند برحسب شدت اختلال در شناسایی نمادهای اعداد، محاسبات عددی، درک مفاهیم مربوط به عملیات ریاضی، استدلال، شناسایی و ترسیم اشکال هندسی و مفاهیم مرتبط به آنها و حل مسئله ضعیف هستند‎.‎

علائم اختلال ریاضی می‌تواند به شکل‌ها و درجات مختلفی ظاهر شود. در زیر، برخی از علائم رایج این اختلال را بررسی خواهیم کرد:

1. مشکل در تشخیص و درک مفاهیم ریاضی: فرد مبتلا به اختلال ریاضی ممکن است دشواری در تشخیص و درک مفاهیم ریاضی داشته باشد. او ممکن است مشکل در فهم مفهوم اعداد، عملیات ریاضی، اندازه‌گیری، هندسه و غیره داشته باشد.
2. مشکل در حل مسائل ریاضی: فرد مبتلا به اختلال ریاضی معمولاً دشواری در حل مسائل ریاضی دارد. ممکن است نتواند مراحل حل مسئله را به درستی مشخص کند و به جواب صحیح برسد. علاوه بر این، ممکن است در تحلیل و تفسیر سوالات ریاضی ناتوان باشد.
3. مشکل در ترتیب و سازماندهی اعداد: فرد مبتلا به اختلال ریاضی ممکن است دشواری در ترتیب و سازماندهی اعداد داشته باشد. او ممکن است با مفهوم‌هایی مانند جدول ضرب، ترتیب اعداد و روابط ریاضی مشکل داشته باشد.
4. مشکل در استفاده از عملگرهای ریاضی: فرد مبتلا به اختلال ریاضی ممکن است دشواری در استفاده از عملگرهای ریاضی داشته باشد. او ممکن است با عملیات جمع، تفریق، ضرب و تقسیم مشکل داشته باشد و نتواند به درستی از آنها استفاده کند.
5. کاهش اعتماد به نفس در ریاضی: فرد مبتلا به اختلال ریاضی ممکن است اعتماد به نفس کمتری در مواجهه با مسائل ریاضی و کار با اعداد داشته باشد. این موضوع ممکن است باعث ترس و ناامیدی در مواجهه با دروس ریاضی و افزایش فشار روانی شود.

مهم است توجه داشته باشید که هر فرد ممکن است علائم متفاوتی از اختلال ریاضی داشته باشد و این لیست تنها برخی از علائم رایج را شامل می‌شود. در صورت مشاهده هر گونه علامتی از اختلال محاسبه و ریاضی، بهتر است با یک متخصص تربیتی یا متخصص اختلالات یادگیری مشورت کنید تا تشخیص دقیق و درمان مناسب ارائه شود.

اختلال یادگیری در کودکان ابتدایی: تشخیص، تأثیرات، و راهکارها

اختلالات یادگیری می‌تواند برای دانش‌آموزان ابتدایی چالش‌هایی ایجاد کند. این اختلالات ممکن است توانایی کودکان در مهارت‌های مختلف مانند خواندن، نوشتن، و حل مسائل ریاضی را متاثر کند.

تاثیرات اختلال یادگیری

• افت عملکرد تحصیلی: این اختلال می‌تواند در نمرات و عملکرد تحصیلی کودک، تأثیر منفی داشته باشد.
• افت اعتماد به نفس: کودکان ممکن است از مشکل در یادگیری ناامید شده و اعتماد به نفس خود را از دست بدهند.
• فشار روانی: متفاوت بودن کودک از دیگران و مشکل در مدرسه ممکن است فشار روانی ایجاد کند.

تشخیص اختلال یادگیری در کودکان ابتدایی

برای تشخیص اختلال یادگیری در کودکان، مشاوره تخصصی و ارزیابی‌های روان‌شناختی انجام می‌شود. این ارزیابی‌ها به تعیین نوع اختلال و راهکارهای مناسب کمک می‌کنند.

درمان اختلالات یادگیری در کودکان ابتدایی

•  مشاوره تحصیلی و رفع اختلال یادگیری

مشاوره تخصصی توسط مشاوران تحصیلی می‌تواند به دانش‌آموز و والدین کمک کند. این مشاوران می‌توانند راهکارهایی برای مدیریت اختلال یادگیری ارائه دهند و به شناسایی استراتژی‌های مناسب برای یادگیری کمک کنند.

• تمرین‌های تقویتی

استفاده از تمرین‌های تقویتی مثل خواندن با صدای بلند، حل مسائل ریاضی، و تمرین‌های نوشتن می‌تواند به تقویت مهارت‌های یادگیری کودک کمک کند.

•  استفاده از فناوری

استفاده از نرم‌افزارها و ابزارهای آموزشی مبتنی بر فناوری می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا مهارت‌های یادگیری را بهبود بخشند. این ابزارها می‌توانند جذابیت و تنوع به فرآیند یادگیری اضافه کنند.

• حمایت از خانواده و معلمان

والدین و معلمان با حمایت فراگیر و مشارکت فعال در فرآیند یادگیری می‌توانند به دانش‌آموزان با اختلال یادگیری کمک شایانی کنند. تشویق، تحسین، و ارائه فرصت‌های مطالعه در خانه می‌توانند مفید باشند.

• تلاش مداوم

در درمان اختلال یادگیری، تلاش مداوم از اهمیت بسیاری برخوردار است. نباید از راه‌حل‌ها و تمرین‌ها دلسرد شد. به دانش‌آموز وقت کافی برای بهبود مهارت‌های یادگیری بدهید.

• مشارکت معلمان

همکاری و ارتباط مستمر با معلمان نیز می‌تواند به تنظیم روند درمان و بهبود یادگیری کودک کمک کند.

ویژگی‌های دانش‌آموزان با اختلال یادگیری 

• ضعف در یادگیری مهارت‌های خواندن

1. 1. کودک به سختی، کلمات را تشخیص می‌دهد: او ممکن است مشکل در تشخیص و خواندن کلمات داشته باشد.
   2. مشکل در درک مطلب خوانده شده: کودک نمی‌تواند متون را به درستی درک کند و معمولاً نیاز به تکرار خواندن دارد.

• ضعف در یادگیری مهارت‌های نوشتاری

1. 1. نوشتن ناخوانا: کودک ممکن است نتواند به درستی بنویسد و نوشته‌های او ناخوانا باشند.
   2. ساختار نادرست جملات: جملات نوشته شده توسط کودک ممکن است ساختار نادرستی داشته باشند و همراه با اشتباهات گرامری باشد.

• مشکل در مهارت‌های ریاضی

1. 1. مشکل در حل مسائل ریاضی: کودک نمی‌تواند مسائل ریاضی را به درستی حل کند و اغلب به اشتباهات محاسباتی دچار می‌شود.
   2. ضعف در درک مفاهیم ریاضی: او ممکن است مشکل در درک مفاهیم ابتدایی ریاضی داشته باشد.

• مشکل در تمرکز و توجه

1. 1. کودک به سختی تمرکز می‌کند: او ممکن است بر روی مسائل مرتبط با یادگیری به سختی تمرکز کند و به سرعت حواس خود را از دست دهد.
   2. عدم توجه به جزئیات: کودک ممکن است به جزئیات مهم درس‌ها توجه نکند.

• تفاوت‌های فردی

 هر دانش‌آموز ممکن است دارای نیازها و توانایی‌های خاص خود باشد و برنامه‌های آموزشی باید بر اساس این تفاوت‌ها تنظیم شوند.

راهنمای جامع معلمان در مورد اختلالات یادگیری

اختلالات یادگیری می‌تواند برای دانش‌آموزان در مدرسه مشکل ایجاد کند. نقش معلمان در شناسایی و حمایت از دانش‌آموزان دارای اختلالات یادگیری بسیار حیاتی است. در ادامه، ما به معلمان، نکات و راهکارهایی را ارائه می‌دهیم تا بتوانند با دانش‌آموزانی که اختلالات یادگیری دارند به بهترین شکل ممکن کار کنند.

• آشنایی با انواع اختلالات یادگیری

معلمان باید با انواع اختلالات یادگیری مانند اختلال یادگیری خواندن، نوشتن و ریاضی آشنا باشند. همچنین، آشنایی با علائم هر یک از این اختلالات ضروری است تا بتوانند زمانی که دانش‌آموزان نیاز به کمک دارند، شناسایی کنند.

•  تفاوت در یادگیری دانش‌آموزان

معلمان باید در نظر داشته باشند که دانش‌آموزان در سرعت و نحوه یادگیری با هم اختلاف دارند. برخی از دانش‌آموزان به زمان بیشتری برای درک مفاهیم نیاز دارند. باید صبور باشید.

• ایجاد محیط حمایت‌کننده

معلمان باید محیط کلاس را به گونه‌ای ایجاد کنند که دانش‌آموزان احساس کنند می‌توانند بدون ترس و استرس به یادگیری بپردازند. ایجاد یک فضای با اعتماد و مشارکتی اهمیت دارد.

• تنوع در روش‌های آموزشی

استفاده از تنوع در روش‌های آموزشی می‌تواند به دانش‌آموزان با اختلالات یادگیری کمک کند. معلمان باید تلاش کنند تا با استفاده از تصاویر، صدا، نمودارها و مطالب متنوع، مفاهیم را برای دانش‌آموزان بهتر قابل فهم کنند.

•  ارتباط با والدین

ارتباط معلمان با والدین دانش‌آموزان یکی از عوامل مؤثر در موفقیت آموزشی است. معلمان باید با والدین در مورد علائم و پیشرفت دانش‌آموزان صحبت کرده و همکاری کنند تا بهبود یادگیری فرزندانشان را تسهیل کنند.

•  ارتباط با مشاوران و متخصصان

در مواردی که دانش‌آموزان نیاز به حمایت تخصصی دارند، معلمان باید دانش‌آموز را به مشاوران و متخصصان ارجاع دهد. همکاری با تیم‌های تخصصی می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر و ارائه برنامه‌های آموزشی مناسب‌تر کمک کند.