اختلال حس لامسه چیست؟

حس لامسه (Tactile Sensation)، یکی از حس‌های پنجگانه اصلی است که توسط پوست و سیستم عصبی وابسته به آن دریافت می‌شود و به ما امکان ارتباط با محیط اطراف و احساس اشیاء و تماس با آنها را می‌دهد. احساس لمس ما از طریق گیرنده‌های حسی(دمایی)، سلول‌های عصبی و سایر اجزای سیستم عصبی به دست می‌آید.

در پوست ما، گیرنده‌ها و سلول‌های حسی موجود هستند که به تحریکات حرارتی، فشاری و درد واکنش نشان می‌دهند. این تحریکات دریافت شده توسط پوست به صورت سیگنال‌های الکتریکی به سیستم عصبی منتقل می‌شوند. سپس این سیگنال‌ها در سیستم عصبی مرکزی پردازش می‌شوند و به تشکیل تجربه لمس می‌انجامد. در زیر به برخی از انواع اصلی گیرنده‌های حس لامسه اشاره می‌کنیم:

• گیرنده‌های تماس فشاری (Mechanical Receptors): این گیرنده‌ها به تغییرات فشار و تنش در پوست و بافت‌های زیرین حساسیت دارند. انواع آنها شامل گیرنده‌های متراکم (Pacinian Corpuscles) که به تغییرات سریع فشار و لمسه حساسند و گیرنده‌های مرکل – رانویر** (Merkel Cells) که به فشارهای کمتر و دقیق‌تر حساسیت دارند.  (**سلول‌های مرکل یا سلول‌های مرکل-رانویر سلول‌های گیرندهٔ بیضی شکلی هستند که در پوست  مهره‌داران یافت می‌شوند و با وابران‌های جسمی حسی، تماس سیناپسی دارند. این سلول‌ها در ارتباط با تمایز شکل‌ها و بافت‌ها طی تماس آرام هستند. این سلول‌ها می‌توانند بدخیم گردنند و تومورهای سلولی به نام کارسینومای سلول مرکل را به وجود بیاورند.)

• گیرنده‌های حرارتی (Thermoreceptors): این گیرنده‌ها به تغییرات دما در پوست حساسیت دارند و به انتقال اطلاعات در مورد گرما و سرمایی که به بدن وارد می‌شود، کمک می‌کنند.
• گیرنده‌های درد (Nociceptors): این گیرنده‌ها به واکنش به آسیب و درد در بدن حساسیت دارند. آنها اطلاعات در مورد ضربات، برش‌ها، یا هر نوع آسیب دیگری که به بدن وارد می‌شود، به مغز منتقل می‌کنند.
• گیرنده‌های لامسه تکلیفی (Tactile Discrimination Receptors): این گیرنده‌ها به تفاوت‌های دقیق تماس مانند لمس خرده‌ترین اشیاء و تغییرات کوچک در سطح پوست حساسیت دارند.
• گیرنده‌های لامسه اشیاء و شیء‌های در حال حرکت (Kinaesthetic Receptors): این گیرنده‌ها به تغییرات در موقعیت و حرکت اشیاء و بخصوص اعضای بدن حساسیت دارند.

همه این گیرنده‌ها به صورت همزمان با یکدیگر عمل می‌کنند تا اطلاعات دقیقتری از محیط اطراف به مغز منتقل شود و ما بتوانیم لمسه و حس لامسه‌های مختلفی را تجربه کنیم.

حس لامسه نقش بسیار مهمی در زندگی روزمره انسان دارد. این حس به انسان امکان می‌دهد تا در ارتباط با محیط اطراف خود عمل کند و واکنش‌های مناسبی نسبت به تغییرات دما، فشار و درد نشان دهد. علاوه بر این، حس لامسه در برقراری ارتباط انسان با دیگران نیز نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. به عنوان مثال، نوازش و ماساژ به کودکان در فرآیند رشد و تربیت آنها بسیار اساسی است. اما اختلال در حس لامسه می‌تواند تجربه روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد و بر کیفیت زندگی او تأثیر بگذارد.

اختلال پردازش حس لامسه

اختلال حس لامسه  (Tactile Sensation Disorder – TSD) یک وضعیت غیرطبیعی است که در آن فرد دچار مشکلات در پردازش و درک حس لامسه می‌شود. این اختلال می‌تواند تأثیراتی جدی بر روی کیفیت زندگی فرد داشته باشد، زیرا حس لامسه در بسیاری از فعالیت‌های روزمره ما نقش مهمی ایفا می‌کند.

علائم اختلال در حس لامسه

• حس لمس فزاینده یا کاهش یافته: فرد ممکن است حس لمس را به طور غیرمعمولی تجربه کند، از جمله احساس فشار زیاد یا بی‌حسی در پوست.
• تغییرات در حس لمس حرارتی: فرد ممکن است دچار مشکلات در تشخیص دماها باشد، مانند عدم توانایی در تشخیص شدت یا تغییرات حرارتی.
• حس درد ناشی از لمس: افراد ممکن است لمس‌های عادی را به عنوان دردناک تجربه کنند، به طوری که یک لمس سبک نیز می‌تواند برای آن‌ها دردناک باشد.
• مشکلات مرتبط با حس لامسه در عملکرد روزمره: اختلال پردازش حس لامسه می‌تواند منجر به مشکلات در انجام فعالیت‌های روزمره شود، از جمله نوشتن، دستکاری اشیاء و ارتباط با محیط اطراف.

تشخیص اختلال پردازش حس لامسه

• مصاحبه با بیمار: پزشک با انجام مصاحبه جامع با فرد مبتلا به اختلال حس لامسه و یا والدین، تاریخچه بیماری و علائم را بررسی می‌کند. این مصاحبه می‌تواند اطلاعاتی درباره نوع و شدت علائم، تأثیر آن بر زندگی روزمره و سوابق پزشکی فرد فراهم کند.
• آزمون‌های روانشناختی: آزمون‌های روانشناختی می‌توانند به شناسایی مشکلات در پردازش و درک حس لامسه کمک کنند. این آزمون‌ها شامل ارزیابی‌هایی از قبیل تشخیص اشیاء با لمس، تشخیص حرارت و تشخیص فشار می‌شوند.
• آزمون‌های نورولوژیک: آزمون‌های عصب‌شناختی، بررسی‌های الکتروفیزیولوژیک و تصویربرداری مغز و نخاع می‌توانند برای تشخیص سلامت عصبی فرد و تشخیص اختلال حس لامسه مفید باشند.

 درمان اختلال حس لامسه

درمان اختلال حس لامسه به صورت یکپارچه و متناسب با نیازهای هر فرد انجام می‌شود. درمان اختلال حس لامسه معمولاً ترکیبی از روش‌های روانشناختی، درمان‌های شناختی-رفتاری و ترمیم عصبی است. در زیر تعدادی از روش‌های معمول درمان اختلال حس لامسه را ذکر می‌کنم:

• درمان شناختی-رفتاری (CBT): این روش متمرکز بر شناخت و رفتار فرد است و ممکن است شامل تحلیل رفتار، تمرین‌های تغییر الگوی تفکر و مدیریت استرس باشد. هدف از CBT، کمک به فرد برای افزایش آگاهی از حس لمسه و بهبود مهارت‌های مربوط به آن است.
•  درمان حسی-حرکتی: در این روش، تمرین‌های مربوط به استحکام و کنترل عضلات، تعادل و هماهنگی حرکتی انجام می‌شود. این تمرینات می‌توانند بهبود کارکرد عصبی و حسی فرد را تسهیل کنند.
• درمان ارتباطی: درمان ارتباطی می‌تواند به فرد کمک کند تا مهارت‌های ارتباطی لازم برای برقراری ارتباط موثر با دیگران و تفهیم و درک بهتر حس لمسه را به دست آورد.
• درمان دارویی: در برخی موارد، مصرف داروها ممکن است برای کنترل علائم اختلال حس لامسه مورد نیاز باشد. درمان دارویی معمولاً بر اساس نوع و شدت علائم و با توصیه پزشک تجویز می‌شود.
• درمان تکمیلی: روش‌های تکمیلی مانند ماساژ، تمرینات جسمی حرکتی و تکنیک‌های تنفسی نیز ممکن است در بهبود حس لامسه و کاهش تنش‌های مرتبط با اختلال موثر باشند.

تمرینات تقویت حس لامسه

تمرینات تقویت حس لامسه می‌توانند به فرد کمک کنند تا بهبود درک و تفسیر حس لامسه خود را تجربه کند. در زیر تعدادی از تمریناتی که می‌توانید برای تقویت حس لامسه کودک خود انجام دهید ذکر شده است:

• تمرین تمرکز: با تمرکز و توجه به حس لامسه در مناطق مختلف بدن، مانند لمس و نواحی پوستی، توانایی تفسیر و درک بهتر حس لامسه را تقویت کنید. تمرین تمرکز می‌تواند شامل تمرکز بر روی فشار، لمس خفیف و تماس با اشیاء مختلف باشد.
•  تمرین بازی های حسی: استفاده از بازی‌های حسی می‌تواند به شما کمک کند تا بهبود کارکرد حسی خود را تجربه کنید. مثال‌هایی از این بازی‌ها شامل بازی با خمیر، بازی با آب و یخ، بازی با اشیاء با سطوح مختلف و بازی‌های تماسی هستند.
•  تمرینات تقویت عضلات: تقویت عضلات می‌تواند به بهبود حس لامسه کمک کند. تمریناتی مانند وزنه‌برداری، تمرینات تقویتی عمومی و تمرینات مقاومتی عضلات دست و پا می‌توانند در این زمینه مفید باشند.
•  تمرین استفاده از محیط: فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی بر روی سطوح مختلف، راه رفتن بر روی گیاهان، استفاده از تجهیزات مختلف (مانند توپ حسی) و برخورد با مواد مختلف می‌تواند به بهبود حس لمسه کمک کند.
• تمرینات تنفسی و آرامش: تمرینات تنفسی و آرامش می‌توانند به کاهش تنش‌های عصبی و استرس کمک کنند و در نتیجه بهبود حس لامسه را تسهیل کنند. تمریناتی مانند تنفس عمیق، مراقبه و روش‌های آرامش برای این منظور مناسب هستند.

تاثیر ماساژ در بهبود مشکلات حس لامسه

ماساژ می‌تواند تأثیر مثبتی در بهبود اختلال حس لامسه داشته باشد. این تمرین فیزیکی با استفاده از فشار و حرکات لمسی بر روی پوست و عضلات، می‌تواند به محیطی آرامش‌بخش و تحریک کننده برای سیستم عصبی اعمال شود. در زیر تأثیرات ماساژ در بهبود اختلال حس لامسه را می‌توان بررسی می‌کنیم:

•  تحریک حسی: ماساژ به عنوان یک تحریک حسی، می‌تواند بهبود در حس لامسه و درک درست آن را ایجاد کند. این تمرین می‌تواند احساس راحتی و آرامش را تقویت کرده و سیر تنش و استرس در سیستم عصبی را تعدیل نماید.
•  بهبود گردش خون: ماساژ باعث افزایش گردش خون در بدن می‌شود. این موضوع می‌تواند منجر به ارسال مکملی از مواد مغذی و اکسیژن به بافت‌ها و سلول‌ها شود، که می‌تواند به بهبود عملکرد و واکنش‌های سیستم عصبی کمک کند.
•  کاهش التهاب و تورم: ماساژ می‌تواند کمک کند تا التهاب و تورم در اطراف عضلات و بافت‌ها کاهش یابد. این موضوع می‌تواند بهبود در درک و تفسیر درست حس لامسه را تسهیل کند، زیرا التهاب و تورم ممکن است تحریک‌های لمسی را تغییر دهد.
•  کاهش تنش عضلانی: ماساژ می‌تواند به کاهش تنش و استرس عضلانی کمک کند. تنش عضلانی می‌تواند عوارض منفی بر روی حس لامسه داشته باشد، بنابراین کاهش آن می‌تواند به بهبود حس لامسه کمک کند.